ƏL

Məndən aşağı kimsə yox, Ondan da yuxarı

Şəhriyar

Birdən birə özümə sual verdim: «Hanı mənim sağ qolum?» Dirsəkdən iki-üç barmaq aşağı qolum yoxdu. Qəza zamanı qolum üzülmüşdüsə, ağrısı birbaşa beynimə vurmalıydı. Dırnağın mayasını kəsəndə zoqqultudan özünə yer tapmırsan, onda qalmış bu boyda həngamə ola… Yaramdan qan zad gəlməmişdi, o saat da sağalmışdı, sanki anadan tayqol doğulubmuşam. Yarama əməlli-başlı dəri gəlmişdi, dərinin üstünə sarımtıl, seyrək tük də çıxmışdı. Qolum qəzada üzülsəydi, üzülən hökmən tapılardı. İynə-zad deyildi ki… Üstəlik xəstəxana, ağrı, tikiş yeri, tayqolluğa öyrəşmə-filan… Bilirəm, yaxşı başa düşürəm, inandırıcı deyil, amma zərrəcə o yan-bu yanı yoxdu, günlərin birində papağımı qabağıma qoyub xeyli fikirləşdim, düşünüb-daşındım və qəfil dik atıldım. «Ay dadi-bidad, bəs mənim sağ qolum hanı?.. Anadangəlmədi, ya sonralar itirmişəm qolumu?» Elə şəklənmişdim guya, pul kisəmi harda itirdiyimi yadıma salmağa çalışırdım. İndi kimi sorğu-suala tutasan, kimdən soruşasan ki, qolum hanı, harda, haçan itirmişəm? Deməzlər ki, get ağlına dua yazdır? Deyərlər, hələ bir o yana da keçib adamı basarlar dəlixanaya. Deməli, ümid özümə, öz yaddaşıma qalırdı.

Eybi yox, yaşayaq, görək başımıza nə gəlir. Zaman hər şeyi yoluna qoyur, amma bəzən ömür çatmır buna. İntəhası, nə bilmək olar, əslində yaxşı-pis nədi, doğru-dürüst hardadı? Bəndə arşını xətalı olur. Elə mənim də axırıma çox qalmayıb.
Hər şey o yuxulardan başladı. Onda ki, özüm yavaş-yavaş hiss eləyirdim qocalıram, gücüm-qüvvəm tükənir, daha dənizdə neft çıxarmaq nədi, heç quruda da baş girləyə bilmirəm. Yaşıdlarımın çoxu dünyasını dəyişib, elə üzüsulu getmək vaxtıdı… Adam gərək qocalmaya. Alnına yazılanı ağrısız, xəstəliksiz yaşaya, vədəsi tamam olanda dünyasını dəyişə. Gör ağlıma nə gəlir. Ömürlük cavan! Yox bir… Bəlkə əksinə?
* * *
Bütün qatqarışıqlıq ondan başladı ki, bir gecə yuxuda səs gördüm. Bəli, bəli, eşidib eləmədim əməlli-başlı gördüm, çünki eşitdiyimin vücudu, forması vardı, intəhası, o forma heç bir həndəsi fiqura, yer üzündə gördüyüm əşyaya oxşamırdı deyən, nəyə isə uyuşdurub yenidən təsəvvürümdə canlandıra, gözümün qabağına gətirə bilmirəm. Yaşımın elə vaxtıdı ki, day heç nəyə təəccüblənmirəm. Ömrümün yarıdan çoxu dənizdə, buruqda, estakadada keçib. Soyuq görmüşəm, tufan görmüşəm, fırtına görmüşəm, yuxarılardan qəzəbli-qışqırtılı əmrlər gəlib, qorxmamışam, anlamışam ki, yuxarıdakılar da çarəsizlikdən çığır-bağır salırlar, onlar da başa düşürlər ki, günlərlə ayağı torpağa dəyməyənləri, dənizin ortasında yaşayanları qorxutmaq müşküldü, çünki qorxu onların xirtdəyindədi. Özü də ayrı cür, adi insan ağlına sığmayan, dərinə işləyən qorxu! Nə qədər özünə dünyanın əşrəfi deyirsən de, təbiəti ram eləməyinlə qürrələnirsən qürrələn, min-min yeni kəşflər eləyib Aya, ulduzlara yollan – xeyri yoxdu. Dəniz ki, coşdu , üzünü görmə. Nə mən ölüm qanır, nə sən öləsən. Yüz il qabaq necə vahiməliydisə, elə həmən-həməndi…
Amma o qarışıq, ziqzaqlı əşyanın, formanın səsindən qorxub vahimələnmədim, bir balaca üşəndim, vəssalam.
Nə isə, gecə yuxuda dəyişkən, bir andaca yüz hala düşən əşya sakitcə qulağıma pıçıldadı: «Bir həftədən sonra bacanağın Qulam öləcək». Düz deyiblər, yeddi bacanaq səfərə çıxdı, yolda şikayətləndilər ki, bir kişi yoxdu söhbət eləyib başını qatasan. Hərçənd bacanağımla aram yaxşı idi, söhbətimiz tuturdu, məndən bir-iki bayram da kiçikdi, həmişə hörmətimi saxlayırdı. Özüm də anlamadan etinasızlıqla çiyinlərimi çəkdim: «Neyniyim?..» «Get, sağ əlini qoy onun sol çiyninə, ölməsin…»
Yuxudan oyanıb ehmalca ayağa qalxdım, pencəyimi çiynimə atıb eyvana çıxdım, siqaret yandırmaq istəsəm də qutu otaqda qalmışdı, təzədən içəri girməyə ərindim. Ağzım zəhər dadırdı. Aşağı boylandım. Küçə-bacada ins cins yoxdu. Təkdənbir maşınlar o baş bu başa şütüyürdü. Yolaçan fanar işləmirdi, elə sarı işıq yetim-yetim yanıb sönürdü. Göyün üzü bəyazlaşır, ulduzlar təkəmseyrəkləşirdi. Hesabla mən Qulamdan qabaq dünyamı dəyişməliyəm, çünki mən ondan böyüyəm. Amma əcələ nə hesab-kitab? Deyəsən, başım xarab olub. Yəni mənim sağ əlim Əzrayılın qılıncını kütləşdirəcək? Əstəğfürüllah… Axırıncı dəfə Qulamı təxminən bir ay qabaq görmüşdüm. Sir-sifətindən, üz-gözündən gümrahlıq yağırdı. Beş-on gün əvvəl zəng də vurmuşdu ki, muştuluğumu ver, oğlum elmlər doktoru olub. Kefi kök idi. Bir xeyli ordan-burdan danışdıq. Heç canı ağrıyana-filana bənzəmirdi. Ey, gör nə səfeh şeylər fikirləşirəm. Ölüm gələndə qapını döyüb eləmir ki…. Qaşla gözün arasındakını adam həmişə özü ilə gəzdirir. Xərifləyirəm deyəsən. Gecənin xeyrindən gündüzün şəri yaxşıdı. Səhəri açaq, görək başımıza nə gəlir…

* * *

Ertəsi gün günorta olanda qəfil yadıma düşdü gecə gördüyüm yuxu.
- Ay arvad, görəsən Qulamgildə nə var, nə yox? Bacın nə təhərdi…
Bizim arvad köhnə diplomatdı, yaxasını ələ vermədi:
- Səsləri gəlmirsə, demək, salamatlıqdı…
- Gətir o telefonu, bir Qulama zəng eləyim…
Arvad telefonu gətirməyə gedə-gedə təəccüblə soruşdu:
- Gün hardan çıxıb, ay kişi, xeyir ola?
Kresloda yerimi rahatlayıb nömrəni yığa-yığa:
- Ərdəbildən, dedim, heç bilmədim Ərdəbil hardan ağlıma gəldi. – Mənim haqqım yoxdu ayda, ildə bir kərə bacanağımnan, baldızımnan hal-əhval tutum? Alo…
Dəstəyi Qulam özü götürmüşdü. Yaman tövşüyürdü, ayıb olmasın, nəfəsi dalından çıxırdı elə bil.
- Nə olub, ay Qulam, nə tövşüyürsən, xəstə-zad deyilsən ki?
- Yox, indi evə girmişəm, Həbib, işdəydim, dərsim var idi.
- Əşi, sənin dərs deyən, işləyən vaxtındı? Çıx otur öydə…
- Qocalmışam ki, pensiyaya çıxım… sözü mənə elə vurdu, yeddi qatımdan keçdi.
Köntöy köpəyoğlu! Di gəl, müsəlmana yaxşılıq elə!
Sənin işinlə mənimki birdi? Universitetdə dərsi mamlı-matan xanımlar da deyər.
Heç kimə paxıllıq eləməmişəm ömründə. Qibtə-filan nədi bilməmişəm. Ancaq bu andır qocalıq lapdan yapışdı yaxamdan. Neynək, buna da şükür, ev eşikdə çulumu sudan çıxarıram. İntəhası, deyəsən get-gedə xərifləyirəm. Könlümdən peyğəmbərlik keçir. Adi bir yuxunun dalınca düşüb Qulam kimi heyvərənin gül ağzını açıram. O da arvad uşağının yanında özünü göstərir, yəni görürsünüz mən iş başındayam, Həbibsə pensiyaya çıxıb, qısılıb övrətinin böyrünə.
Bəlkə də yazıq Qulam qocalıq, pensiya məsələsini sözgəlişi açıb ağartmışdı, heç ağlına da gəlməmişdi xətrimə dəyəcəyi. İnsafən çox qanacaqlıdı, sözünün yerini biləndi. Amma kim öz ayranına turş deyib qocalığını boynuna alar? Qocalıq doğrudan-doğruya uşaqlaşmaqmış. Vasvası olmuşam yaman. Hər söz xətrimə dəyir. Pisi yaxşıdan, düzü-əyridən seçə bilmirəm. Bu yaşda mənə bir yolgöstərən, əlimdən tutan gərəkdi. Özüm heç nə bilmirəm, qurtardı getdi. Bircə onu bilirəm ki, Qulam iş başında dünyasını dəyişəcək…
… Bir həftədən sonra Qulam öldü…
* * *
«Bilməzdim ki, Qulam sənə bu qədər əzizdi… Heç səndə belə şey olmamışdı. Yuxuda danışmağa başlamısan; mənəm Qulamın ölümündə günahkar. Sənin nə günahın, hərənin öz vədəsi var…»
Arvad mənə tənə eləmirdi, yox, mən elə kişi deyiləm ki, arvad-uşaq sözümün üstünə söz deyə. Ancaq yazıq mat-məəttəl qalmışdı. Hardan biləydi mən nə çəkirəm?
Qulamın yeddisində, axşam çadırda adam azalanda özümü mollanın yanına verdim. Cavan olsa da, bilikli adamdı. Cahil deyildi, ağzını açanda hiss olunurdu ki, kitab mərifət əhlidi. O ki, qaldı yaşının azlığına mənnən müqayisədə indi çoxları südəmərdi. Nə isə, özümü çox yığıb yığmalasam da, ürəklənib Qulamın ölümü ilə bağlı gördüyüm yuxunu mollaya danışa bilmədim, əvəzində qəfil ağlıma gələnləri dilimə gətirdim:
- Ay oğul, görəsən o dünya var? – səsim yavaşcadan çıxsa da, molla sözlərimi aydınca eşitdi.
Sağ əlini nazik saqqalında gəzdirib qabağındakı armudu stəkanı əlinə götürdü, çaydan bir qurtum alıb boğazını arıtladı. Yəqin tutarlı cavab vermək üçün vaxt qazanırdı. Stəkanı nəlbəkiyə qoyub yaşına uyarsız şəkildə ağır-ağır dilləndi:
- İnananlar üçün var, inanmayanlar üçün yoxdu, o, cavab verdikcə mənə elə gəlirdi ki, mollanın yanında balaca uşağam. – Bəndə nəkarədi ki, hər şeyi qabaqcadan bilə. Şübhəsiz, bu dünya da, o dünya da Allahın əlindədi. Day orada nə var, nə yox, o dünya necədi, nə təhərdi bizlik deyil, gülümsündü, toppuş yanaqları daha da yumurlandı. – Ölərik, görərik… Əcəl gələndə sizdən, mənnən heç nə soruşmayacaq…
Mən ürəklə:
- Sağ ol, bala, dedim.
O, sağolumdan çaşsa da, özünü itirmədi:
- Buyur, ağsaqqal, borcumuzdu… deyib uzun, qara təsbehini çevirdi.
Daha yuxu məsələsini açıb-ağartmağa ehtiyac qalmadı. Amma məsələ bununla da bitmədi…
* * *
Hərdən güzgüyə baxanda çox qocaldığımı aydınca görürəm. Yanaqlarımdan çənəmə qədər uzanan dərin qırışlar qocalığın kulminasiyasından xəbər verir. Ha fikirləşirəm, cavanlığımda, gəncliyimdə, uşaqlığımda necə olduğumu yadıma sala bilmirəm. Sanki anadan elə beləcə, keçəl, peysərimdə beş altı pərqu kimi ağ tük, sir-sifətim qırış, gözlərimin rəngi qarışmış doğulubmuşam. Səksənə yaxınlaşmaq zarafat deyilmiş. Yaxşı ki, şəkillər qocalmır. Cavanlığımı yada salmaq üçün gərək albomdakı şəkilləri tökəydim qabağıma. Uzun uzadı xatirələrə dalıb keçmişi qurdalamaq qaramatdı. Yəni, irəlidə heç nə yoxdu, nə varsa geridədi. Ondansa sakitcə əl-ayağını uzadıb ölümünü gözləmək yaxşıdı…
Ancaq atamı xatırlamaq, onun zəhmli çöhrəsini, yekə, iri, qabarlı əllərini gözümün önünə gətirmək üçün heç bir alboma-filana ehtiyac yoxdu. Deyirlər, günlərin birində atamdan qan analizi götürmək istəyib şəhərli sestra. İntəhası, nə illah eləyibsə, kişinin barmağını deşə bilməyib. Elə yaxşıdı ki, deşə bilmyib, iynə, dəva dərman nədi bilməz bizim nəsil.
İnsan kitabı, oxuyub-yazmağı əməllərindən, gördüyü işlərdən çox çox sonralar kəşf eləyib. Əslində bu görüntüdü, ilğımdı ki, elm, texnika inkişaf eləməsəydi, Adəm övladı pis yaşayardı. Hələ hökm vermək olmaz elmi sıçrayışlar bəşəri irəli aparıb, ya geri. Hər şey əvvəldən də var idi. Yalnız müdriklər agahdı əlçatmaz sirlərdən. Elmi kəşflər seçilmişlərin bildiklərini üzə çıxardıb kütlənin malı elədi və dünya maraqsızlaşdı. Bu fikirlərimlə tərəqqinin əleyhinə getdiyimi düşünməyin. İntəhası, mən dünyagörmüş qoca da nələrisə anlayıram.

* * *
İkinci dəfə yuxuda o formasız məxluqun səsini eşidəndə gördüyü vaqeəni dəqiqliklə xatırlaya bilmədi. Yəni bu dəfə o səsi, o sözləri hansısa röyanın içində eşitmişdi, o sözlər yadında qalsa da, şəkillər, ətrafdakı hadisələr xatirindən silinmişdi. Bəlkə vaqeəsindəki kənar hadisələr deyilən kəlmələrin formasını, daha dəqiqi, sözləri deyən obyektin formasını unutdurub izi azdırmaqdan ötrü idi? Ya bəlkə röyasındakı kənar olayları anlasaydı, daha dərinə gedə bilərdi? Hər nəydisə, ya vəlvələdən, ya zəlzələdən kənar hadisələrə bel bağlamağa dəyməzdi. Çünki yaddaşından silinmişdi. Kəlmələrsə təxminən həmən-həməndi: « Üç gündən sonra əmin oğlu Rüstəm öləcək. Sağ əlini Rüstəmin sol çiyninə qoysan, ona möhlət veriləcək…» Bu da belə… Əstəğfürüllah… Lənət sənə, kor şeytan! Dərdini kimə deyib əlac istəyəsən?
Bacanaq, əmioğlu, bəlkə dalısınca daha yaxın adamlar gələcəkdi? Şər deməsən, xeyir gəlməz. İndi başıma haranın daşını töküm?
Mənim sağ əlim… Sağ əlim… Axı mənim sağ əlim yox idi…
Günahım varsa, cəzanı özümə ver, ya Rəbbi! Bu daha ədalətli olar. Əlbəttə, mən haqq-ədalət tərəzisini ölçən deyiləm. Bu özü də asilikdi. Elə şeylər, elə işlər, elə tərəzilər var ki, insan idrakı ilə ölçmək müşküldü, amma heç bir bəndəni çəkə bilməyəcəyi yükə ürcah eləmə…
Yenə özün bilən məsləhətdi…
Yuxudan yaradanla alış veriş eləyə-eləyə ayıldı və hiss elədi ki, gözləri yaşarıb…
Bir xeyli yerinin içində uzandı. Qarısı çoxdan yerindən qalxmışdı. Biş düşlə məşğuldu deyəsən. Mətbəxdən qab qacaq səsi gəlirdi.
«Görəsən, mən öləndə kim sağ əlini sol çiynimə qoyub əcəldən möhlət istəyəcək?..»
Deməli, bu dəfə əmioğlum Rüstəmin başının üstünü Əzrayıl alıb… Hardadı çıxış yolu?
Əməlli-başlı ağlamışdı yuxuda, yastığı nəm idi…
«Rüstəm məndən on yaş kiçikdi…»
Bəlkə ən asan yol, şoğərib sağ əlimi Rüstəmin sol çiyninə qomaqdı?
Lənət, min lənət, bu şeytanilik deyil, bəs nədi?
Özümü nə hesab eləyirəm, mən ölü dirildənəm, şeyx Nəsrullaham, nəyəm, kiməm? Yox… Söhbət ölülərdən yox, dirilərdən, üzü bəridə olanlardan gedir… Deməli, Tanrı yazısını dəyişməyə qadirəm. Kim, hansı qüvvə, nədən ötrü verib mənə bu səllahiyyəti? Sağ əlimi yuxuda adı çəkilənin çiyninə qoyub sınamaq daha böyük günah deyil ki?
Əmioğlu Rüstəm məni çox istəyirdi, e, diridi o, hələ, istəyir. Mən də onun xətrini çox istəyirəm. Hər halda, Rüstəm bacanağım Qulamdan bir köynək yaxın idi mənə. Xasiyyətdə də Qulama tay deyildi. Deyib-gülən idi, təzəlikdən qorxmurdu. Yaşı əlliyə yetişəndə tar çalmağı öyrənmək fikrinə düşmüşdü. Mən də zarafata salırdım ki, qırxında öyrənən gorunda çalırsa, görəsən əllisində öyrənən harda siftə eləyəcək? İncimirdi zarafatımdan, əslində heç vecinə də almırdı. O, öz işindəydi. Beyninə bir şey girdi hökmən ən azı, necə deyim, dadına baxmalıydı, sınamalıydı özünü. Burası vardı ki, heç bir işin qulpundan ürəklə yapışmırdı, axıracan getmirdi, elə yüngülcə dişinə vururdu, vəssalam. İş yerlərini tez tez dəyişdiyindən əmək kitabçasında boş yer qalmamışdı. Hərdənbir yalvarıb-yaxarırdı ki, məni də özünlə dənizə apar, sənə mane olmaram, qarmaq atıb balıq tutacam, bir sözlə dincələcəm. Sənin də muzdun o olar ki, təzə balığın ləzzətindən faydalı iş əmsalın iki dəfə artar. Planı iki yüz faiz yerinə yetirərsən. Məhsuldarlığın, artımın səbəbi isə sirr kimi aramızda qalar. Sən əmək qəhrəmanı olarsan mənim sayəmdə, mən bu sirri, yəni sənin qəhrəmanlığının səbəbkarı olduğumu, heç kəsə demərəm, özümlə qəbr evinə apararam. Qəbr dedim yadıma düşdü, sənin iş yerin xoşuma gəlir, dənizin ortası. Romantika, aləmdi. Əcəb ölüb-qalmalı yerdi. «Day ağ eləmə,- deyərdim. – Ölüb-eləsən səni dənizin ortasında necə basdıraq, hə?» O ki qaldı mənim Rüstəmin köməyilə qəhrəman olmağıma, hər halda, işimdə az çox ad-san qazansam da, bunda onun zərrəcə köməyi olmadı, çünki Rüstəmi nə mən, nə də iş yoldaşlarım balıq tutan görmədi ki görmədi. Balıqçılığın əlifbası səbrdi. Rüstəmdə hövsələ nə gəzirdi… Amma arabir onun bizim işə gəlməyi hamımızın ürəyindəndi… Üzüyoladı, sir-sifətindəki uşaq təbəssümü uzaqdan-uzağa deyirdi ki, bu adam heç vaxt böyüməyəcək. Belələri çox deyil; dünyaya uşaq gəlib ömür sürənlər və elə uşaq kimi də dünyanı dəyişənlər. Əstəğfürüllah, Rüstəmdən iraq…
* * *
Yatağından qalxıb vanna otağına keçdi, yuyundu. Qonaq otağında qarısı kresloya yayxanıb telefonla danışırdı. Ərini görən kimi düyməni basıb dəstəyi yerinə qoydu.
- Çay gətirim?
Kişi masa arxasındakı stulda əyləşib başını tərpətdi:
- Gətir…
- Yemək yeyəcəksən?
- Yox, Əhmədin yanına gedəcəm. Bağdadı…
Qarı tosqun bədəninə uyarsız cəldliklə qalxıb ləngər vura-vura, yırğalana yırğalana mətbəxə gedəndə qoca ömründə ilk dəfə açıq-aydın gördü ki, arvadı qocalıb, hərəkətlərindəki şuxluğun özü də yalançı görüntüdü, ilğımdı. Və qəfil ona elə gəldi ki, arvadından çox yaşayacaq, qarısının ölümünü görəcək. Ağlına gələnə tamam-kamal inansa da, nə sevindi, nə də təəssüfləndi. Ona çay gətirib üzbəüz əyləşənin ölümünü düşünmək o qədər də ağır deyildi. Qəribə görünsə də, bəlkə belə yaxşıydı. O, qarısını bu dünyada tək qoyub getsəydi, Allah bilir sonra övrətinin halı necə olacaqdı. Kim baxacaqdı ona? İndi oğul-uşağa nə etibar? Hərə öz kefindədi, çalış büdrəmə, tək qalma, yoxsa, yadlar bir yana, heç qohum-əqrəba da yiyə durmayacaq. Birdən-birə özünə də, qarısına da yazığı gəldi. Baxışlarını qaçırıb çaydan bir qurtum almaq istəyəndə az qala dodaqlarını yandıracaqdı. Çay qaynardı. Tez fincanı nəlbəkiyə qoydu.
- Xeyir ola Əhmədgilə?
- Heç, elə belə… bir az işim var Əhmədnən, yalan deyirdi, sadəcə, köhnə dostu ilə dərdləşmək istəyirdi. Sən kiminlə danışırdın?
Qarı çaşqın çaşqın ətrafa baxdı.
- Harda?
- Telefonda…
- Hə, qarı köksünü ötürdü. – Nəvən zəng eləmişdi.
- Hansı?
- Orxan. Səni çox istəyir axı…
- Məni?
- Hə… Qıymadı ki, səni oyadım. Dedi qoy yatsın…
- Yenə nə işi düşüb?
- Bəsdi, ay kişi… Uşaq səni elə-belə xəbər aldı, dedi babamçün darıxmışam.
- Darıxıb gəlib dəysin də bizə. Amerikada-zadda yaşamır ki…
- Gələcək gələcək… Deyir, hələ başı qarışıqdı.
Qoca məzələndi:
- Harası qarışıqdı?
- Bəsdi, a kişi, bəsdi… Elə bil özgəsi haqqında danışırsan, qarı udqundu. – Orxan dedi ki… sözünü kəsdi.
Qoca əlini yellədi:
- De, de, de görüm, nə işi düşüb onun, qarnının ağrısı nədi…
Qarı qaşqabağını salladı:
- Heç nə, uşaq elə-belə zəng eləmişdi…
Araya sükut çökdü.
Qoca qarşısında buğlanan çaya baxdı, ətrafa boylandı, önündə incik əyləşən qarısını süzdü. Bu qarı günlərlə onun yolunu gözləmişdi. Ayın yarısını evdə həm kişi olmuşdu, həm qadın. Ərini əvəz eləmişdi. Düzdü, əri də iş adamı idi, kef-damağa getmirdi, dənizin ortasında yerin yeddinci qatından, qəzet dili ilə desək, qara qızıl çıxarırdı, çovğun görürdü, fırtınaya düşürdü, buruqda qəza baş verəndə anadan əmdiyi burnundan gəlirdi.
İnsafən, qarı istehzaya, rişxəndə layiq deyildi.
- Ac gedəcəksən? – qarı ağ bayrağı qaldırdı. – Bir şey at da ağzına…
- Yox, gedirəm, iştahım yoxdu…
- Axşam qayıdacaqsan?
-Bilmirəm, - qoca çaydan bir qurtum aldı. – Nə deyirdi o…
- Kim?
- Orxan.
- Heç nə, axşam özü zəng vuracaq…
Qoca qalxdı.
- Mən geyinim…
… Lifti gözləməyib sürahidən tuta tuta, asta asta pilləkəni endi, blokun qabağında isti üstünə vurdu. Səhər göydən od ələnirdisə, günorta cəhənnəm istisi aləmi bürüyəcəkdi.
Evin qabağındakı maşından cavan bir oğlan çıxıb mehriban-mehriban:
- Salam, Həbib müəllim, hara gedirsiz? soruşdu.
Kişi arxa qapını açıb əyləşdi və:
- Sür bala, dedi. – Sür Əhmədgilin bağına…

* * *

Yolu yarı eləmişdi ki, birdən-birə şəkləndi. «Niyə gedirəm e, Əhmədin yanına? Mən indi Rüstəmgildə olmalıyam…» Amma onun harda olmağını özü həll eləmirdi. Bircə şeyi bütün varlığı ilə anlayırdı ki, sürücüyə Rüstəmgilə getmək lazım olduğunu söyləsə, sürücü də yolu dəyişsə, yenə mənzil başına çatmayacaq. Axır zamanlar o, heç nəyi özbaşına həll eləmir, onu aparan aparır getdiyi yerə. Yəqin tale, qismət, ömür deyilən sirli sehirli yolu heç kəs özbaşına qət eləmir. Hərənin öz sarbanı var. Amma o sarban o yolu elə göstərir ki, yolçulara elə gəlir qabaqda heç kəs, heç nə yoxdu, hər şey öz əllərindədi, bütün yol rizi özləri seçirlər. Yerin yeddinci qatında qara qızılın harda axdığını az qala gözüyumulu bilən xəzinədar üçün torpağın üstündə addımlamaqdan asan nə vardı ki? Yeddinci qatın xəzinədarı? Dənizin dibinin yeddinci qatının sahibi… Əstəğfürullah, sahibi-ixtiyar Yaradandı, Allahdı… Allahlıq iddiasına düşənlərsə gec tez cəzalanır. Kim düşmüşdü bu iddiaya? O? Yox, yox, min kərə yox!..
Məndən aşağı kimsə yox, Ondan da yuxarı…
Yazı-pozu, şeir sənət adamı olmasa da, hərdənbir bu misranı təkrarlamağı xoşlayırdı.
Əvvəllər belə vasvası, hər şeydən xoflanan deyildi, bir balaca ateistliyi də vardı. İllər ötdükcə, yaşının üstünə yaş gəldikcə, sanki xasiyyətini özündən xəbərsiz dəyişirdilər. Kənar qüvvələr dəyişirdilər. Gözəgörünməz qüvvələr… Və o, get gedə dumanlı da olsa anlayırdı ki, yer üzündəki bütün hadisələr, bütün canlılar, cansızlar bir-birləri ilə gözəgörünməz tellərlə bağlıdı. Dünyada artıq və əskik heç nə yoxdu. Artıqlar işlərini, missiyalarını başa vurub ayrı formaya keçirlər. Kainatda heç nə özbaşına, baş vermək xatirinə baş vermir. Səbəbini anlamadığımız, çoxundan xəbərsiz olduğumuz olaylara adi baxmağın özü sadəlohvlükdü. Demə, insan özü-özünü kəşf eləmək üçün təkliyə, tənhalığa çəkilməliymiş və boş vaxtı, yox, boş da yerinə düşmür, düşünmə, fikirləşmə vaxtı, zamanı həddən ziyadə çox olmalıymış. Fikir, düşüncə adamı olmaq üçün əlini ağdan qaraya vurmadan tərkidünya yaşamalı və öz-özünlə haqq-hesab çəkməliymişsən. Belədə çox qıfıllı qapılar açılacaq.
Amma sən işləmə, mən əlimi ağdan-qaraya vurmayım, bəs altı milyard bəndəni kim yedirib-içirsin, kim geyindirsin? Bax, budur əsas məsələ!
«Pensiyaya çıxmağım məni filosof eləyir».
Həbib müəllim beynindən keçənlərə, ağlına gələnlərə gülümsünüb yerində qurcalandı.
Deyəsən, sürücü nə isə dedi, qoca onu eşitmədi.
- Eşitmədim, bala, nə dedin?
- Həbib müəllim, şəhər od tutub yanır, nə əcəb bağa köçmürsünüz? Öz bağınıza deyirəm…
- Əşi, orda hay-küydü… Uşaqlar, nəvələr… Biz qocalara elə isti yaxşıdı. Sümüyümüz qızır. Hərdən Əhmədə baş çəkirəm, bəs eləyir…
- Əhməd müəllim də tək qalır deyəsən bağda…
- Elədi, biz qocaların başı səs-küy, hay-haray götürmür. Amma Əhmədin bağında bir ailə də yaşayır. Tənha ər arvad… qaçqındılar… Sağ olsunlar, həm bağdan göz-qulaq olurlar, həm də arvadı öləndən sonra kömək eləyirlər Əhmədə…
- Bəs onun heç kəsi yoxdu?
- Niyə? Qızı var, yekə nəvələri var… Türkiyədə… Qoca sürücünün peysərinə baxdı.

* * *

Zəmanədən şikayət qocalıq əlamətidi. Yaxşı ki, keçmişdən həzin bir işartı yaddaşına süzülüb kefini duruldurdu. Deməli belə, Rüstəmin oğlu Əjdər tələbə vaxtı semestr imtahanlarından dalbadal üç dənə yağlı iki alıb institutdan qovulur. Uşaq tənbəllik eləməyib gedir kəndə, dayısıgilə. Bilirmiş ki, dayısı institutun rektoru ilə tələbə yoldaşı olub, yataqxanada bir otaqda qalıblar. Diribaşlıq da oxumaq deyil ki, tələbələrin zəhləsi getsin. Xülasə, tez tələsik dayısını gətirir şəhərə, kişiyə yaxşı əyin-baş alır, köynək, şalvar, qalstuk… Dayısını bəzəyib düzəyib erəsi saat birdə yetirir rektorun qəbuluna. Dayı qəbul otağında rektorun katibəsinə deyir:
- İçəri xəbər ver ki, filan rayondan tələbə yoldaşın Səmədağa müəllim gəlib…
Katibə nəm-nüm eyləyir:
- Fasilədi…
Dayı cin atına minib:
- Sənə nə deyirəm tez içəri çatdır ki, sonra tənə yeməyəsən, deyir. – Qandın, ya yox?!
Katibənin gözləri kəlləsinə çıxır. Tez qalxıb rektorun kabinetinə girmək istəyəndə dayı da özünü içəri atır.
Nə isə, beş-on dəqiqə keçir, institutdan qovulan tələbəni çağırırlar kabinetə. Tələbə içəri girib görür ki, rektorla dayısı üzbəsurət əyləşiblər, qabaqlarında pürrəngi çay. Zarafatın da biri beş qəpik. O deyir bu gülür, bu deyir o. Bir sözlə, hırhahırdı. Tələbə bilirdi ki, dayısı deyib-gülən, itoynadandı, demə, rektor da onun tayıymış. Həmişəki zəhmli, qaraqabaq adamdan əsər-əlamət yoxdu.
- Sənə arxayınam… dayısı deyir.
Rektor ayağa durub, öz yerinə, «T» şəkilli stolun arxasına keçib zəngi basır:
- Arxayın ol, günü bu gün həll eləyəcəyəm. Amma bu qəhrəman, qapının ağzında dayanan bacıoğlunu göstərir, gərək bunnan sonra yaxşı oxusun.
Səmədağa da qalxır:
- Day biz gedək, sən iş-güc adamısan, vaxtını almayaq…
- Dayan, dayan, rektor yerində qurcalaqlanır, bəlkə ayrı nəyəsə ehtiyacın var? Pul-paradan korluq-zad çəkirsən? – əlini cibinə atıb bir dəstə pul çıxarır. – Götür…
Səmədağanın gülümsər çöhrəsi kölgələnir.
- Bu nədi? Mən sənin üçün dilənçi-zadam…
- Allah eləməsin, biz qardaşıq… rektor pərt olub pulu cibinə qoyur.
- Çox sağ ol… Hər şey qaydasındadı. Sən bacım oğluna kömək elə, kifayətdi.
Rektor pərtliyi aradan qaldırmaq üçün mehriban-mehriban:
- Baş üstə, deyir. – Arxayın ol…
Qapıdan çıxanda Səmədağa çönüb:
- Çox sağ ol… təkrarlayır. – Sən olmasaydın rayona mayka-tursikdə dönəcəkdim.
Rektor qalın qaşlarını çatıb:
- Niyə? –soruşur.
- Çünki əynimdəkiləri bacoğlum alıb, iş düzəlməsəydi, gərək soyunaydım.
Rektor mizan-tərəzini itirib özünü saxlaya bilmir və elə qəhqəhə çəkir ki, qəbul otağındakılar diksinib nə baş verdiyini anlamaq üçün çaşqın çaşqın, qeyri-ixtiyari qapıya cumurlar. Yazıq katibə onları qapının ağzından geri itələyəndə pencəyinin düyməsi qırılır.
O tələbə, Əjdər, Rüstəmin oğlu indi yekə kişidi, ancaq yeri düşəndə hələ də bu hadisəni danışıb dayısına rəhmət oxuyur. Rüstəmin arvadı Sənəmsə davam eləyir ki, işi düzüb-qoşan günün səhəri gördüm qardaşım əynindəkiləri soyunub köhnə pal paltarını geyindi. Kəndə yola düşmək istəyir. Dedim, ay qardaş, ay rəhmətliyin oğlu bu təzə paltarları kimə saxlayırsan, zarafat, deyib gülmək öz yerində, şəhərdə bu şalvar-köynək, bu alabəzək qalstuk kimə lazımdı? İki ayağını bir başmağa dirədi rəhmətlik. Yox ki yox! Rəhmətlik uşaq kimi saf, təmiz, sadəlövh olsa da, tərsdi. Day o təzə pal paltarı Səmədağanın əyninə geyindirib qardaşımı kəndə yola salınca bütün ölüb itən qohum-əqrəbanın goruna and verdik…
…- Gözləyim sizi, Həbib müəllim?
- Nə? – kişi xəyaldan ayrıldı.
- Çatmışıq, sürücü təkrarladı.- Deyirəm gözləyim sizi?
Maşın hündür daş hasarlı, qırmızı darvazalı həyətin qabağında dayanmışdı.
- Yox, bala, işində ol, - qoca maşından düşdü.
* * *
Elə şeylər, elə yerlər var ki, özündə onun eyni, bəlkə də ondan yaxşısı olsa belə özgəninki, başqasınınkı daha yaxşı, daha şirin görünür. Əhmədi yad, özgə saymasa da, bağında özünü elə rahat, elə sakit hiss eləyirdi ki, guya, cənnətin bir guşəsində arın-arxayın mürgü vururdu. Bu rahatlığın, sakitliyin, tərkidünyalıq qoxusunun, yüngüllüyünün səbəbi, özəyi, mənşəyi hardandı, baş açmırdı. Bircə onu anlayırdı ki, Əhməd ayrı aləmdi, onu görəndə sanki güzgüyə baxırdı, özünü başdan-ayağa süzürdü. Bəs necə, neçə il bir yerdə işləmişdilər, elə təqaüdə də eyni vaxtda çıxmışdılar. Həbib kişi xəstələnəndən sonra Əhməd demişdi ki, bəsdi daha, mən də qocalmışam, çıxıram pensiyaya. Həbibdən sonra işləyə bilmərəm, onunla gəlmişəm, onunla da gedəcəm. Bu neft işi ki, var, futbol oynamaq kimi bir şeydi, gərək mobil komandaya çevriləsən, təkbaşınalıq keçmir burda. Həbiblə mən köhnənin neftçiləri, necə deyərlər, köhnənin futbolçuları idik, bir-birimizi sözsüz-kəlməsiz başa düşürdük. Ancaq neyləyəsən, ömür keçdi, qocaldıq. Şair də yanıqlı deyib:
«Ay andıra qalasan, görüm səni, qocalıq…»

* * *

Filosofluq eləməkdə, fikirləşib dağı arana, aranı dağa qatmaqda mənə çatan çətin tapılar. Əməli işə gələndəsə, Həbib həmişə məni üstələyib. Heç kəs öz ayranına turş deməsə də, mən beləyəm. Mənə kənar hakim gərək deyil. Özüm özümə tənqidçiyəm. Özünütənqid yaxşı şeydi. Lap gözümün işığı ola, tərəzini əymərəm. Bayaqdan Həbib məni dalbadal iki dəfə mars eyləyib, bir tas uduzmuşam. Uduzmağı özümə dərd eləməsəm də, neçə gün rəqibimin dilindən qurtarmayacağım şəksizdi. Bu nərdi kəşf eləyənin atasına lənət! Gör nə qədər vaxtımız boş boşuna sərf olunur. Papağımızı yan qoyub gəzir, heç nəyə fikir vermirik. Balam, bəs hər gün ömürdən gedir axı… Üzə vurmasan da, içində əsəbləşirsən, qanın qaralır, zər şoğərib də vermir ki vermir! Bu boyda bağ bağatın, artırmadakı sərin mehin, stolun üstündəki mürəbbənin, pürrəngi çayın, konfetlərin, kəllə qəndin dadı tamı qaçır. Doğurdan-doğruya bütün oyunlar şeytaniymiş!..
- A bala, a qızım, gəl bu çayları dəyiş, buza dönüb… əslində vaxt qazanırdım, necə deyərlər, tempi aşağı salıb Həbibin əlini «sındırmaq» istəyirdim.
Gəlin çayları dəyişib gedəndə ayaq saxladı:
- Dayı, yemək hazırdı, haçan desəz gətirərəm.
Həbib özündənrazılıqla gülümsündü:
- Çətin bu gün bunun boğazından tikə keçə…
- Yaxşı, bala, yemək istəyəndə deyərik, dedim.
Gəlin getdi.
Həbibin atdığı zərləri tutub:
- Gəl antrakt eləyək, dedim.
Diqqətlə üzümə baxıb ciddiləşdi:
- Nolub? Sözlü adama oxşayırsan…
- Səhhətin necədi?
- Babatam.
- Xəstəliyini deyirəm.
Qımışdı:
- O da babatdı…
- Zarafata salma…
- Qismətdən artıq yemək olmaz. Fələyin yazdığını bəndə poza bilməz. Bu yaşda bıçaq altına girmək sənə asan gəlməsin.
Baxışlarımı qaçırıb fincandakı çaydan bir qurtum aldım. Dillənmədim, çünki bilmirdim belə yerdə nə deyərlər, necə təsəlli verərlər. Bəzən yaş təcrübəsi-filan da köməyimizə gəlmir. Adi vəziyyətdən çıxış yolu tapa bilmirəmsə təcrübəm, yaşantılarım çürük bir qoza dəyməz. Sanki beynimdən bütün lüğət silinmişdi, nə deyəcəyimi, hansı dildə danışacağımı bilmirdim. Nəhayət, özümü ələ alıb güclə:
- Səni belə qorxaq bilmirdim, dedim. – Hər şey yaxşı olacaq.
O, dinmədi.
Mənə elə gəldi ki, çox axmaq sözlər dedim, ayrı nə isə mızıldamalıydım. Hər şey yaxşı olacaq o demək idi ki, indi aləm bir-birinə qarışıb. Həm də belə demək insanda gizlənən Allahlıq iddiasıdı. Biz kimik ki, olacaqlardan xəbər verək? Di gəl, xəstə, təsəlliyə ehtiyacı olan qocaya sözə bax a, qoca, guya, mən özüm sütül bir cavandım – ayrı nə deyəsən? «Qocanın» gözü də atmırdı mənim üzü sürtülmüş təsəllim üçün. O, hər şeyi məndən yaxşı bilirdi. Çay içə-içə ona baxıram, o da siqaret tüstülədə tüstülədə həyətə boylanır və qəfil mənə elə gəlir ki, Həbib məni qabaqlayacaq, məndən tez dünyasını dəyişəcək. Lapdan ağlıma gələnlərdən çaşıb qalıram. Nədənsə, önümdəkindən utanıram. Mənə elə gəlir ki, o, ürəyindən keçənlərdən xəbərdardı və onun xəstələnməyində günahkaram.
İlahi, nərd oynamaq gic-gic şeylər fikirləşməkdən yaxşıymış…
* * *
- Yox, maşalla, iştahın yaxşıdı, nahardan sonra həyətə düşüb gəzişəndə mən dedim. Kefi əməlli-başlı pozulmuşdu. – Nə qaşqabağını sallamısan, o qədər ki, sən yedin, sənə ölüm yoxdu…
Gülümsündü:
- Əşi, iştah-filan öz yerində, gecələr elə əcaib qəraib yuxular görürəm ki, zəhrim yarılır. Oyananda neçə gün özümə gələ bilmirəm.
Yaralı yerimə toxunmuşdu, ancaq özümü tox tutmalıydım. Onun qoluna girib:
- Sən yaxşısan, dedim. –Heç olmasa yata bilirsən, yuxu görürsən. Ancaq mənim yuxum ərşə çəkilib. Yata bilmirəm, arabir yüngülcə mürgüləyirəm, vəssalam…
- Elə bilirsən mənim xəstəliyim sən bildiyindi? Mənim baş beynimi dəyişmək lazımdı. Gözümün qabağına olmayan, ağlasığmaz şeylər gəlir. Guya, qəzaya düşmüşəm, avtomobil qəzasına. Maşını da özüm sürürmüşəm. Həmin qəzada sağ qolum dirsəkdən aşağı kəsilib. Ha axtarıram qolumu tapa bilmirəm. Yuxu, röya, vaqeə deyil a, bu. Yuxunu yatanda, gözüyumulu görərlər. Mənsə danışdıqlarımı ayıqlıqda, səni gördüyüm kimi görürəm. Kino kimi… İntəhası, mən o kinonun seyrçisi, tamaşaçısı deyiləm, iştirakçısıyam…
Day təsəllidən keçmişdi, açdım sandığı tökdüm pambığı:
- Elə bilirsən kefimdən qışı da bağda keçirirəm? Təklik mənə vahiməli görünür. Arvadın ölümü də məni bir yannan sıxır. Burda başımı girləyirəm…
Gəlib əyləşdik qovaq ağacının altındakı yekə stolun arxasında qabaq-qənşər. Həbib yavaşca stolu döyəclədi.
- Burda yaşamaq şəhərdə gün keçirməkdən yaxşıdı, qımışıb göz vurdu. – Cənnətə hazırlaşırsan, qoca…
Deyəsən, o mənə ürək dirək vermək fikrinə düşmüşdü.
Mən gülümsündüm:
- Bizə elə həkim, elə operasiya lazımdı ki, ayılanda görək sütül bir oğlana dönmüşük.
Həbib köksünü ötürdü:
- Ölüm haqdı, bu heç… Ölümdən qaçmaq olmaz. Amma Tanrı gərək insanlara qocalığı rəva görməyəydi. Yəni kimə nə qədər ömür yazılıbsa, səksən il, yüz il elə cavan yaşayıb dünyasını dəyişəydi… Ay Əhməd, görəsən, o dünya var?
Çiyinlərimi çəkib kobud, qaba zarafata keçdim:
- Mən nə bilim… Az qalıb, ölərik görərik…
Dediklərimi qulaqardına vurub soruşdu:
- Qızından nə xəbər var?
- Yaxşıdı tez tez zəng eləyir…
- Nə deyir?
- Deyir ki, tək qalma, yığış gəl bura.
- Bəs sən?
- Nə danışırsan, Həbib, mən burdan ayrıla bilmərəm. Yaşımın bu vaxtında hara gedim? - - - Niyə gedim?.. Mən burda öləcəm…
Bu dəfə Həbib ürəkdən dedi:
- Ona hələ çox qalıb…
Mən ona züy tutdum:
- Əlbəttə!
O, lap dərinə getdi:
- Bizim gələcəyimiz qabaqdadı. Biz hələ çox işlər görəcəyik. Elədi? - soruşub əlini mənə uzatdı.
Mən onun əlini var gücümlə, möhkəm-möhkəm sıxdım. Həbibin qırışmış çöhrəsi nurlandı.
Gəlin həyətdə oturduğumuzu görüb təmiz süfrə gətirdi, stolun üstünə sərdi.
- İndi çay da gətirəcəm, istiqanlılıqla dedi. – Siz rahat dincəlin.
- Ay qızım, yuxarıdan nərdi də gətir, Həbib süfrənin qırışığını düzəltdi.
Mən onun sözünə qüvvət verdim:
- Gətir, bala, nərdi tez gətir ki, borcumu qaytarım.

* * *

Yazıq gəlin bayaqdan bilmir bizə necə qulluq eləsin, qa deməmiş yemək gətirir, qu deməmiş çay. Onun günahı deyil ki, heç nə açmır biz qocaların qəlbini. Başqası bizim yerimizə olsaydı papağını göyə atardı. Nədi ki! Hər şey göz oxşayır. Səhər durub gərnəşirsən, dənizin təmiz havasını udursan, o dəqiqə çayın-çörəyin hazır olur qabağında. Allah verəndən yeyib-içəndən sonra həyətə düşüb lapatkanı götürürsən, guya ki, ağacların dibini boşaldacaqsan, ləkləri təmizləyəcəksən, ancaq heç nə eləməyib nədənsə, özünü aldadırsan, çünki hər şey qaydasındadı, ağacların dibi çoxdan şumlanıfb, ləklərdəki tərəvəzlərə bütün qulluqlar edilib, iri həyətin qanqalı, ot ələfi tərtəmiz çıxarılıb, hər yan göz oxşayır. Evə gəlmək üçün yanlarına kərpic hörülmüş ensiz asfalt cığırlar tərtəmiz süpürülüb. Axşamüstü o cığırlar, iri ağaclar, ləkdəki tərəvəzlər suvarılacaq, təkcə havadan yox, torpaqdan sərin, ürək sakitləşdirən meh qalxacaq. İkinci mərtəbədəki eyvana çıxıb həyətə, ətrafa göz gəzdirəcəksən. Yan-yörədən qoyun quzu mələrtisi eşidəcəksən, hardasa itlər hürəcək, görüb eşitdiklərinin fövqündə sanacaqsan özünü. Sanki yeri-göyü sən yaratmısan, sən olmasaydın nə itlər hürüşərdi, nə qoyun-quzu mələşərdi, nə də dünya indiki kimi olardı. Yer üzü qara geyinib ağlayardı…
Amma bu iddian çox az sürür. Çünki qəfil azan səsi ətrafa yayılır və sən bu zəhmli, eyni zamanda, hüdudsuz səsin içində get-gedə kiçilərək əriyirsən. Bu səs sənə gözünün önündə olan, lakin görə bilmədiklərini göstərir. Elə bil həmin səsin içində kimsə yuxarıdan amiranə-amiranə xəbər alır:
«Daha nə istəyirsən, qoca?» Sənsə dillənmirsən, çünki nə istədiyini özün də bilmirsən.
Yox, zərrəcə o yan-bu yanı yoxdu, Həbiblə mənim bircə adımız var. Gərək yaşımızın bu vaxtında haqqı nahaqqa verməyək, sözün düzünü danışaq. Adımıza gəlincə, adidən-adi, sadədən-sadədi:
«Naşükür qocalar»…

* * *

- Əhməd, dənizə gedirsən?
- İşə deyirsən? Hardan …
- Əşi yox e, sahilə deyirəm. Plyaja… Çimib eləyisən dənizdə?..
- Yox əşi, ayıb olmasın dalımnan halallıq istəyirəm. Bir o qalmışdı ki, çimərlikdə lüt-üryan soyunam, camaat tüksüz, spiçka ayaqlarımı görsün, sümükləri çıxmış aparıq bədənimi görsün, sinəmin üstünə cavan vaxtı döydürdüyüm neft buruğunu görsün… Gör plyajda nə həngamə qopar…
- Sinənə döydürdüyün buruq hələ də qalır?
- Hə… Neft də çıxır orda…
Həbib qəhqəhə çəkdi.
Axşam düşürdü, bir azdan azan səsi ətrafı bürüyəcək, bütün kəndə yayılacaqdı…
- Amma Rüstəm yaman üzürdü…
Diqqətlə üzümə baxdı:
- Hansı Rüstəm?
- Rüstəm də, sənin əminoğlu…
Dilim dilim olasan, dilim. Dinc dura bilmirəm də … Kişi elə diksindi, az qala stuldan yıxılacaqdı. Ciddiləşdi, çöhrəsi, sir-sifəti kölgələndi.
- Nolub? – narahat-narahat soruşdum.
- Heç… mızıldadı dodaqaltı. – Yazıq Rüstəm ağır xəstədi…
- Nədi ki, xəstəliyi?
Çiyinlərini çəkdi:
- Mən nə bilim…
Yəqin ağır xəstəlikdi ki, Həbib dilinə gətirmək istəmədi.
- Rüstəm bizdən uşaqdı axı… dedim.
Həbib köksünü ötürdü:
- Xəstəliyin yaşa nə dəxli?..

* * *

Cavanlığımdan beləydim, birinə kömək eləmək istəyəndə dəridən-qabıqdan çıxırdım, axırdasa gözlənilmədən işləri korlayırdım. İndiyəcən neçə kərə elçiliyə getmişəm, hamısı da qanqaraçılıqla sonuclanıb. Əlbəttə, acığımdan özümə qara yaxıb belə deyirəm. Elə də bədayaq deyiləm. Danışığımı da bilirəm, sözümün yerini də. Di gəl, hərdən hamıda olur yəqin. İstəyirsən qaş düzəldəsən, vurub göz çıxarırsan. Həbibin oğlunun elçiliyinə mən də getmişdim. İndiyəcən xoşbəxt yaşayırlar. Yekə uşaqları var…
Hava qaralmışdı, artırmaya çıxmışdıq, Həbib uzun, enli artırmada döşəməyə baxa baxa o baş-bu başa gəzişib var-gəl eləyirdi. Mən stol arxasında əyləşib onu süzürdüm. Kölgəsi də Həbiblə bahəm gəzişməyində idi. Artırmadakı çilçırağın işığının altı səhnəydi. Həbib də aktyordu… Tənha aktyorun teatrı. Mən də fanatik tamaşaçıydım. Gözümü «səhnə»dən çəkmirdim.
Elə gəzişə-gəzişə ayaq saxlamadan dedi:
- Bəxtin gətirib ki, ağcaqanad-zad yoxdu buralarda, yoxsa qapı-pəncərəni açıq qoyub rahatca işığı yandıra bilməzdik.
- Dəniz kənarı olmağına baxma, burda ağcaqanad olmur. Amma gəlinin əri həyətdə gürzə görmüşdü üç-dörd gün qabaq…
- Neylədi ilana?
- Heç nə, öldürdü…
- Sən ehtiyatlı ol…
- İlan mənə neyləyəcək, sinəmdəki buruğu götürüb vuraram başına.
Nömrəm keçmədi, zarafatımı vecinə almadı. Ayaq saxladı və gəlib mənimlə üzbəüz əyləşdi. Bu, o demək idi ki, daha məzələnməkdən keçib, ciddiləşmək məqamıdı.
- Xəstəxanadadı, ya evdə? – soruşdum.
- Kim?
- Rüstəmi deyirəm…
- Evdə olmalıdı, xəstəxanaya aparsaydılar, mənə xəbər verərdilər…
- Belə… birtəhər danışırsan…
- Necə yəni, birtəhər?
- Yəni nagüman… Rüstəmin xəstəliyi nədi, harda yatır, heç nədən xəbərin yoxdu… İkibaşlı danışırsan, burda gizlədiləsi nə var axı?
- Heç nə gizlətmirəm, çünki özüm düz-əməlli heç nə bilmirəm. Mənnən də gizlədirlər… Ancaq bir şeyi bilirəm. Rüstəm öləcək…
- Dəli olmusan? Hər xəstələnən ölsəydi, yer üzündə adam qalmazdı ki… Gedib eləmisən yanına?
- Yox.
Çaşıb qaldım. Kim mənim yerimə olsaydı, özünü itirərdi. Day üstünü vurmadım. O da dillənmədi. Araya sükut çökdü. Ya Həbibi dəyişmişdilər, ya məni. Birinci dəfəydi ki, söhbətimiz tutmurdu. Günah kimdəydi, nədəydi, bilmirəm. Bəlkə məndəydi, ucundan tutub ucuzluğa gedirdim, bəlkə ondaydı, çox hövsələsiz olmuşdu, səbri-qərarı kəsilmişdi. Məsələyə dəxli yoxdu, bircə bunu hiss elədim ki, ürəyim yüngülvari sancdı, sol qolum ağrımağa başladı. Yaxşı ki, sancı tez və öz özünə keçdi, qolumsa küt küt ağrımağında idi. Sağ əlimlə sol çiynimi, qolumu ovuşdurdum sakitcə.
Gözü məndəydi, içini çəkib soruşdu:
- Qolun ağrıyır?
Başımı tərpətdim:
- Hə…
Nigaran-nigaran üzümə baxıb:
- Ürəyindəndi … dedi.
Əlimi yellədim:
- Nə bilmək olar, bizim bütün zapçastlarımız köhnəlib.
Həbibin dodaqları qaçdı.

* * *

Gecə ilan vuran yatdı, Həbib yatmadı, mən də gözümü qırpmadım.
- Nə olub, ay Həbib? – soruşdum. – Niyə narahatsan, ağrıyıb eləyirsən bəlkə?
- Mobil telefonum evdə qalıb…
- Nə olsun… Nə lazımdı ki? Evdəki telefon, mənim öz mobil telefonum ikisi də işləyir, bu vaxt hara zəng vurmaq istəyirsən?
- Şoferə zəng eləmək istəyirəm ki, gəlib məni Rüstəmgilə aparsın…
- Gecənin bu vaxtı?
- Hə…
- Bu vaxt sağlam adamın üstünə getsən o dünyalıq olar, sən nə danışırsan?
Həbib ikinci mərtəbədəki artırmanın açıq pəncərəsindən həyətə baxa baxa siqaret çəkirdi. Mən də arxada dayanmışdım, nigaran və narahat idim.
- Bəs neyləyim? - üzümə baxmadan soruşdu. – Ürəyim sıxılır…
- Heç nə, şofer-zad lazım deyil, sabah özüm apararam səni Rüstəmgilə. Gündüzün xeyrindən gecənin şəri yaxşıdı, çaşdım özümü itirdiyimdən.
Həbib üzünü mənə çevirdi. Mənim idman kostyumumu keçirmişdi əyninə. Yaxşı ki, kostyum mənə gen idi, yoxsa Həbibə gəlməzdi…
Sakit yay gecəsiydi, Ay bədirlənmişdi, ulduzlar Ayı əhatəyə almışdılar. Elə bil Ayı dilə tutub yola gətirməyə çalışırdılar. Deyəsən, Ay da könülə gəlmişdi, dinib-danışmırdı, fikrə getmişdi. Şükür ki, mən də Həbibi dilə tuta bildim. Gecəyarısı bizdən getsəydi, nigaran qalacaqdım. Özüm də ona qoşulsaydım, oda-oyuna düşəcəkdim. Gecə qara, cücə qara… Gecə yata bildim bilmədim, gözümə yuxu getdi getmədi, gərək yerimə girəm. Çünki Allah eləməmiş yıxılsam, çətin ayağa qalxam. Elə Həbibin özü də… Gərək özümüzü qoruyaq, sərt hərəkətlər eləməyək, ağır oturub batman gələk…
Siqaretin kötüyünü həyətə tullayıb üzünü mənə çevirdi:
- Hələ də maşın sürürsən?
- Hə, hərdənbir sürürəm, ancaq akumlyatoru naxələfdi. Gərək gəlinin əri üç dörd uşaq tapsın, itələyib motoru işə salsınlar, gopa basdım, akumlyator ona görə xarab olmuşdu ki, axırıncı dəfə maşını nə vaxt sürdüyümü xatırlamırdım. Məndə hövsələ nə gəzirdi şəhərdəki tıxacda maşın sürməyə?
- Maşın bizi yolda qoymaz ki?…
- Yox, çətini işə düşənəcəndi, xodlanandan sonra bizə ölüm yoxdu. Gedək, heç olmasa bir az yatıb gözümüzün acısını alaq…
Sakitcə razılaşdı:
- Sən get yat, mən də bir azdan yatacam…

* * *

Tez gedək, tez yolda düşək deyə-deyə, biz qocafəndi hazırlaşanacan gün günorta oldu. Bir dəstə cavan hay-harayla maşını itələyib motoru işə saldı, mən keçib oturdum sükan arxasında. Həbib də əyləşdi yanımda, axır ki, nağıl diliylə desək, düzəldik yola.
- Sən niyə əziyyət çəkirsən? - Həbib yanındakı pəncərəni aşağı salıb siqaret yandırdı. – Şoferi çağırardım.
- Heç bir əziyyəti yoxdu. Mən də Rüstəmə dəymək istəyirəm. Görək dərdi-azarı nədi? Harda yaşayır Rüstəm?
- Montində…
- Əsas odu ki, maşın öz-özünə sönməsin, akkumlyator güclənir maşın işləyəndə…
Həbib narahatlıqla üzümə baxdı.
- Yarım saat dözsək, hər şey qaydasına düşəcək. Akkumlyator olacaq zver…
- Deyirsən yarım saata Montinə çatmarıq?
- Hardan? Qabaqda tıxac zad olacaq yəqin.
Həbib dinmədi.
Damağındakı siqaretə işarə elədim:
- Az tüstülət o zəhrimarı, Həbib gözlənilmədən itaətkarlıqla siqareti açıq pəncərədən bayıra vızıldadanda məzələndim.- Şəhərimizi zibilləmə…
Yenə susdu. Qəfil yadıma nə isə düşdü:
- Bura bax, nə aparmalıyıq ora?
- Hara?
- Xəstənin yanına da, Rüstəmgilə. Əliboş getmək yaxşı düşməz axı…
- Elədi, - razılıqla başını yırğaladı. – Bazar-dükan görəsən maşını əylə, bir şey alaq…
- Əyləyə bilmərəm…
- Niyə?
- Hələ tezdi, qorxuram motoru söndürəm, işə düşməsin…
Əlini yellədi:
- Eybi yox, onda evinin yanından nə isə alarıq.
Pəncərələrin dördü də açıqdı, sürət artdıqca, içəridə yel vurub yengələr oynayırdı. Təkərlər asfalta dəyirdi, təmasın səsi motorun uğultusuna qarışırdı. Həmin uğultulu və kobud səslər qarışığı yol uzandıqca aramsız musiqi təsiri bağışlayırdı.
Bu dəfə Həbib zarafatyana:
- Bütün maşınlar bizi ötüb keçir ki, ay Əhməd, dedi. – Piyada getsəydik, mənzil başındaydıq.
O saat bəhanə tapdım:
- Onlara nə var, onlar xarici maşınlardı…
Razılaşıb fikirli fikirli:
- Düz deyirsən… Bu «Volqa»ların da bərkgedən vaxtları vardı, yüngülcə köksünü ötürdü. – Dünya əzəldən belə bina olunub, hər şeyin öz dövranı var…

* * *

Nə isə, gəlib çıxdıq Rüstəmin yaşadığı binaya. Maşından düşüb bloka girdik. Həbib liftin düyməsini basıb dedi:
- Lift işləmir ki?
- Neçənci mərtəbədə olur, Rüstəm?
- Səkkizdə…
Bir-birimizdən tuta-tuta, bir-birimizə dayaq verə-verə pilləkənləri qalxmağa başladıq. Üçüncü mərtəbədə dayanıb dincimizi alanda mən zarafata saldım:
- Biz elə pensiyalığıq…
Altıncı mərtəbədə ayaq saxlayanda Həbib dedi:
- Yaxşı ki, unutduq bazar-dükana getməyi. Əliboş güclə qalxırıq, setka-zənbillə yuxarı dırmaşa bilməzdik…
Mən tutuldum:
- İndi necə olsun, axı yaxşı düşməz…
Həbib şuxluqla əlini yellədi:
- Əşi boş ver, Rüstəmin minnəti olsun ki, biz ona dəyməyə gəlmişik.
Nəhayət, gəlib çatdıq Rüstəmin mənzilinin qabağına, içəridən qıy-qışqırıq, hay-həşir gəlirdi, ağız deyəni qulaq eşitmirdi.
- A köpəyuşaqları, bir dinc durun görək, - Rüstəmin səsiydi deyəsən. - Hay-küydən zəngin səsini də eşitmirik…
İçəridən ləngərli addım səsi gəldi və axır ki, qapı açıldı:
- Oho! Əmioğlu… Privet… Rüstəm elə qapının ağzından atıldı Həbibin boynuna. – Gün hardan çıxıb, ilahi…
Həbibdən ayrılıb marçamurçla mənim də üzümdən öpdü və qapını geniş açıb bizi içəri itələdi, guya, elə qapının ağzındaca ona salam verib qaçacaqdıq…
- Gəlin, gəlin, xoş gəlmisiniz… Keçin, qonaq otağına gətirdi bizi. Oturun, Rüstəmin gözləri gülürdü. Əynindəki maykasının üstündən yekə qarnını qaşıya-qaşıya stol arxasında bizimlə üzbəüz əyləşdi. Az Sənəm, ay arvad, hardasan, çay gətir görək, gör bizə kim gəlib, tez elə… arvadından səs çıxmadığını görüb izahat verdi.- Tualetdədi, çıxar indi…
Biz uğunub getdik. O, heç nə başa düşməyib key-key bizə baxdı.
Həbib gülə-gülə:
- Abrın tökülməsin, ay Rüstəm, dedi.
Mən ağzımı Həbibin qulağına yaxınlaşdırıb:
- Budu xəstə? – pıçıldadım. – Biz hara gəlmişik?..
Arvadı tualetdən çıxsa da, utandığından gözümüzə görünmək istəmirdi. Rüstəm səsinin yoğun yerinə saldı:
- Az, nooldun?
Arvadı çay gətirəndə, Həbiblə mən özümüzü saxlaya bilməyib pıqqıldaşdıq. Yazıq arvad özünü tamam itirdi, az qala stəkanlarla dolu sinini əlindən salıb özünü də, bizi də yandıracaqdı.
Rüstəm arvadına kömək eləyib sinidəki stəkanları masanın üstünə düzdü. Arvad çaşdığından utana-utana:
- Bu abırsıza fikir verməyin, qocala-qocala ağlını itirir, - dedi.
Həbib güldü:
- O qoca olanda, biz antik dövrün adamları sayılırıq…
Biz evə girəndə balacalar hay-küy, qıy-qışqırıq salmışdılar, indisə uşaqlar karıxıb susmuşdular, hərəsi bir küncdə gizlənmişdi… Əvəzində biz qocalar aləmi qatmışdıq.
Həbib soruşdu:
- Bunlar kimdi?
Uşaqlar utanıb üzlərini divara çevirdilər.
- Nəvələrimdi də, - Rüstəm dedi. – Ata-anaları kurortda kef eləyir, biz düşmüşük od-alova… - barmağını silkələdi nəvələrinə, - bax, sakit dayanmasaz, - Həbibi göstərdi əşyayi-dəlil kimi, - baba duduşunuzu kəsəcək.
Bu dəfə mən güldüm, Həbib də mənə qoşulub:
- Bəsdi, qorxutma uşaqları… - gülə-gülə dedi.
Uşaqlar bir-birini itələyə-itələyə tez-tələsik qonşu otağa qaçdılar…
Mən dilimi dinc qoymadım:
- Qoca vaxtında Rüstəm yaxşı sənət tapıb sənə, ay Həbib…
Rüstəmin arvadı əlində təmiz, ütülü süfrə çaşqın-çaşqın otağa girib:
- Siz Allah bağışlayın, -dedi. – Bu sərsəm qoca o qədər boş-boş danışıb məni karıxdırdı ki, stola təzə süfrə salmağı unutdum…
- Ehtiyac yoxdu, - Həbib dedi.
Mən onun sözünə qüvvət verdim:
- Narahat olmayın…
- Elə şey olar? Arvad, mən stolun üstündəkiləri kitab şkafının rəflərinə düzərəm, sən süfrəni dəyiş.
Nə isə, süfrəni də dəyişdik, arvad yenə nigarançılıqla ərinə baxırdı, nə isə demək istəyirdi sanki, lakin ürək eləmirdi.
- Nolub, ay arvad, sözlü adama oxşayırsan? – Rüstəm arifmiş, arvadının narahatlığını duyub məsələni o dəqiqə çürütmək istədi. – Gəl otur görüm…
Qadın əyləşməyib ərinə qaş-göz elədi:
- Bir bəri dur da, ay pir olmuş…
- Yerimnən qalxan deyiləm, nə deyirsən de, mənim əmioğlumdan, onun qardaşından gizlin işim yoxdu…
Arvad əlini ağzına apardı:
- Buy, Allah eləməsin, Həbib müəllim ağsaqqalımızdı… Deyirəm, bankanı neyləyək?
- Qoy qalsın, sən yemək tədarükü gör, bankanı sonra qoyarsan. Axşamüstü…
- Nə banka? – Həbib soruşdu.
- Üstünüzə sağlıq, bir az soyuqlamışam. Yəqin kondisionerin qabağında soyuq dəyib mənə. Sinəm yanır, kürəyim quruyub… Siz gəlməmişdən arvad banka qoymaq istəyirdi mənə…
Mən dedim:
- Siz işinizdə olun, biz indi gedirik…
- Elə şey olar, kimdi sizi buraxan?- Rüstəm incik-incik deyib arvadına baxdı. - Get xörək hazırla, araq gətir, tez elə…
Arvad itaətkarlıqla mətbəxə cumdu.
Həbib dedi:
- Bu yaşda araq içəcəyik?
Rüstəm vecinə almadı:
- İçkiyə zor yoxdu. Siz içməzsiz, mən özüm vuraram. Ancaq sizin gəlişinizi hökmən qeyd eləməliyik…
- Bəlkə lazım deyil, hə? – Həbib çayını qabağına çəkdi. – Nahaq əziyyətdi…
- Sənlik deyil, əmoğlu, üz vurma… Çayınızı için…
Çay süfrəsi arxasında ordan-burdan danışdıq, birdən Rüstəm susub diqqətlə Həbibə baxdı:
- Əmoğlu…
- Bəli… - deyəsən nədənsə, Həbibin dalağı sancdı.
- Xətrinə dəyməsin… Belə… Bayaqdan içimi yeyirəm… Deyə də bilmirəm…
- Nə məsələdi?- diqqət kəsildik.
- Belə… - Rüstəm yenə mızıldanıb susdu.
- De görək, nə deyirsən, - Həbibin hövsələsi daraldı. – Ürəyimizi çəkdin…
- Şəklənirəm e, ay əmoğlu…
- Nədən?
- Sizin qəfil gəlişinizdən…
Həbib gülümsənib rahat-rahat köksünü ötürdü. O, mənə baxdı, mən ona və bir ağızdan:
- Elə özümüz gəlmişik, - dedik. – Burdan keçirdik…
Day Rüstəm ucundan tutub ucuzluğa getmədi və ürəklə:
- Ləp əcəb eləmisiniz, - dedi.
Bir istəmirəm, bir də yemirəm deyəndən qorx. Rüstəmin arvadı yaxşı süfrə açdı. Biz tost dedik. Rüstəm içdi. Nəvələr də gördü ki, biz sünnət ustasına oxşamırıq, başladılar hay-küyə, aləmi bir-birinə qatmağa. Yəqin yeməklə araları yoxdu, uşaqlarınkı qaçmaqdı, tullanmaqdı, qışqırıb haray salmaqdı… Onlara yemək, su, çörək vermə, oyun-oyuncaq ver… Eh, biz qocalar da yaşlandıqca uşağa dönürük.

* * *

Rüstəmgildən çıxandan sonra Həbib çox dil tökdü ki, narahat olma, sən get, razı olmadım. Çək-çevirə son qoymaq üçün dedim ki, bu nədi qonaq-zad istəmirsən?
Mat-mat üzümə baxdı:
- Bizə gedirsən?
Başımı yırğaladım:
- Hə…
Qımışıb qoluma girdi:
- Aldatma, fırıldaqçı qoca…
Mən də güldüm.
- Nə deyirsən de, səndən əl çəkən deyiləm, aparacam səni evinizə…
Kefimiz kök idi, zarafatlaşa-zarafatlaşa, deyib gülə-gülə gəldik Həbibgilin həyətinə. Binanın qabağındakı kölgəlikdə motoru söndürdüm.
- Qalxırsan yuxarı?
- Yox. Tez getsəm yaxşıdı. Qaranlıq düşəndə yaxşı görmürəm. Maşın sürə bilmərəm…
- Ötürüm səni?
- Yaxşı fikirdi, qalan ömrümüzü bir-birimizi ötürə-ötürə başa vurarıq… Rəna bacıya salam de…
- Deyərəm.
O, maşından düşmürdü. Həbiblə dostluq eləyəndə gərək səbrli olasan, ümumiyyətlə, bütün ciddi dostluqların qorunub saxlanması adamdan səbr, bir az da müdriklik tələb eləyir. Yəqin bu səbrin və müdrikliyin nəticəsiydi ki, mən ürəyimdəkiləri demirdim, dilimin ucundan qaytarırdım beynimdən keçənləri ki, dünən gecə başıma gətirdiyin həngamə nə idi, ay rəhmətliyin oğlu? Hardan ağlına gəlmişdi ki, Rüstəm ağır xəstədi? Necə açıb ağardım bunları? Nə deyim, necə deyim? Ağzında qoca deyirsən. Qoca o deməkdi ki, təkcə bir adam ömrünün son mərhələsinə çatmayıb, onun ürəyi, gözünün işığı, beyni, əli, ayağı da axır qüvvəsi ilə çarpışır, gücdən düşüb. Qonağın xətrinə dəyməzlər. Qocalar bu dünyada beş-üç günlük qonaqdı axı… Kor kora kor deməsə bağrı çatlıyar…
- Gedirsən?
- Gedirəm…
- Ehtiyatla sür, evə çatan kimi mənə zəng vur, bilim sağ-salamat çatmısan…
- Yaxşı, arxayın ol, zəng eləyərəm…
- Yaxşı yol…
Həbib maşından düşdü, mən motoru işə salıb maşını yerindən tərpətdim. Güzgüdən gördüm ki, dayanıb maşının arxasınca baxır…


* * *

Həbib kişi liftin düyməsini basmaq istəyəndə dik atıldı. Bədənindən cərəyan keçdi elə bil. Bir anda kürəyini soyuq tər basdı. «İlahi, sağ əlimi Rüstəmin sol çiyninə qomağı unutdum»… Əlbəttə, geri qayıdıb səhvini düzəldə bilərdi, ancaq hansı bəhanə ilə? Bəlkə elə köntöy, bəhanəsiz-filansız Rüstəmgilə gedib, əmoğlusunu qucaqlayıb sağ əlini onun sol çiyninə qoyaydı? Vəssalam-şüdtamam… Və dinməz-söyləməz dönəydi geri… Onsuz da Rüstəm sərxoşdu, onun hərəkətlərini mehribançılığla, istiqanlılığa yozacaqdı. Bəs Rüstəmin arvadı? Üzünə deməsə də, ürəyində fikirləşəcəkdi ki, Həbib kişi xərifləyib. Əşi, kim nə fikirləşir cəhənnəmə-gora fikirləşsin! Gözümün qabağında nər kimi əmin oğlu əldən gedir, daha nə nala-mıxa vurmaq? Ələyi ələnib xəlbiri göydə fırlanan mərd-mərdanə Əzrayılın gəlişini gözləyirdisə, bəndələrin dedi-qodusundan çəkinmək gülüncdü.
Həbib müəllim ürəyində özü ilə danışa-danışa bir də ayıldı ki, liftə minməyib, pilləkəni pay-piyada qalxıb və mənzilinin qapısının qabağında dayanıb. Əlini qapının zənginə atmasıyla açılması bir oldu. Sanki arvadı qapının ağzında dayanıb ərinin gələcəyini gözləyirmiş.
Həbib müəllimin dalağı sancdı:
- Nolub, ay arvad, qanın qaradı…
- İndicə Rüstəmin arvadı zəng eləmişdi, - Rəna qarı ağlamsınsa da, özünü ələ almağa çalışdı. – Qorxma, qorxma, ay kişi, keç içəri, - qarı qapının ağzından çəkildi. – Hər şey yaxşıdı, şükür Allaha… Ancaq olacağa çarə yoxdu…
Həbib müəllim özünü tox tutub içəri girdi, ayaqqabılarını çıxartdı, başmaqlarını geyinib qonaq otağına keçdi. Qarı mütiliklə ərinin dalınca gəldi.
- Nolub, arvad, sözlü adama oxşayırsan…
- Əyləş, əyləş, özünü qorxutma, nəfəsini dər, - qarı əl-ayağa düşüb ərinin qolundan tutdu və ehmalca divanda oturtdu.
- Sən elə danışırsan adamın zəhri yarılır, de görüm, nə xəbər var?
Qarı ərinin başının üstündə dayanmışdı, ərinin qolundan bərk-bərk tutmuşdu, elə bil qorxurdu ki, əri həmişəlik qaçıb gedər.
- Rüstəmin arvadı zəng eləmişdi indicə…
- Onu dedin də… Mən də Rüstəmgildən gəlirəm…
- Arvadı dedi…
- Ayrı nə var ki?
- Rüstəmə soyuq dəyibmiş. Sizdən sonra arvadı Rüstəmi bankalayıb…
- Noolsun?..
- Rüstəm elə banka kürəyində…
Həbib müəllim səbirsizliklə çığırdı:
- Banka kürəyində nə?!
Arvadı dərindən nəfəs aldı:
- Elə banka kürəyində canını tapşırıb…
- Nə danışırsan? – Həbib kişi qeyri-ixtiyari yerində qurcalanıb qalxmaq istədi. Ancaq arvadı imkan verməyib onun çiyinlərindən möhkəm-möhkəm aşağı basdı. Heç vaxt ağlına gətirməzdi ki, arvadı belə güclüymüş və qoca arvadının gücünə tabe olub istər-istəməz divana yayxandı.
- Allah rəhmət eləsin, - qarı ərini Rüstəmin ölümünə tamam-kamal inandırmaq üçün son nöqtəni qoydu.
Həbib kişi özündə-sözündə deyildi. Ona görə yox ki, ölüm, əmioğlusunun ölümü onu sarsıltmışdı. Şübhəsiz, burası da danılmazdı, ancaq onun ağlını başdan eləyən əmisi oğlunun ölümü ilə bağlı gördüyü yuxuydu. Ölüm gözlə qaşın arasındadı. Yox, yalandı, hər şey qabaqcadan yazılıb. Belə deyiləydi gərək dəqiqlikdən ötrü: «Qabaqcadan yazılan ölüm gözlə qaş arasındadı». Get dayan güzgünün önündə. Diqqətlə bax gözlə qaş arasına. Gördüyün göz qapağı olacaq. Deməli, ölüm göz qapağının ya altındadı, ya üstündə… qaşdan aralıdı, gözə yaxın. Daha dənizdə, neft daşlarında, buruqlarda işləmirdi, təqaüdə çıxmışdı, bəs görəsən otaq niyə ləngər vururdu, qağayıların səsi hardan gəlirdi, ləpələr niyə həzin-həzin yellənib dənizə laylay çalırdı? Gözünün qabağına niyə apaydın, buludsuz səma gəlirdi? Deyəsən, dalğalar güclənmişdi, ləpələr duzlu suyu onun üz-gözünə vurmuşdu, Allah xeyirə calasın, fırtına başlayırdı nədi?
- Ay kişi, özünə gəl, xəstə adamsan, - arvadı onun seyrək saçlarına əl gəzdirdi, kürəyini ovuşdurdu. – Sən Allah, fikir eləmə, yazıya pozu yoxdu, hərənin öz vaxtı-vədəsi var, biz nəkarəyik, əlimizdən nə gəlir?
«Yenə yazı? Əlimizdən çox şey gəlir, arvad, çox şey gəlir, intəhası, eləmirik, əl-qolumuzu sallayıb gözləyirik»… Yaşının, sininin ahıl çağlarında çox ölüm-itim, çox itki görmüşdü. Lakin heç kəsin ölümü onu bu qədər yandırmamışdı. Ona elə gəlirdi ki, Rüstəmin ölümünün səbəbkarıdı. Rüstəmi xilas eləyə bilərdi. Eləyə bilərdi, eləmədi...
- Su… - sir-sifəti, üz-gözü su içində olsa da dodaqları qurumuşdu.
Qarı əl-ayağa düşdü:
- Bəlkə çay gətirim?
- Su… - o, ölgün-ölgün təkrarladı.
Arvad mətbəxə qaçdı. Tez də əlində bir stəkan su qayıtdı.
Telefon zəng çaldı. Rəna könülsüz-könülsüz və bu dəfə ağır-ağır gedib dəstəyi götürdü, ərini tək qoymaq istəmirdi. Bir azdan qarının başı qonaq otağının qapısında göründü, telefonun dəstəyini ovcuna sıxmışdı.
- Əhməddi… danışırsan?
Həbib kişi divanda qurcalanıb:
- Hə, - dedi. – Telefonu gətir bura, - deyəsən, su kişini ayıltmışdı, dirçəltmişdi.
Əhmədin səsi gur və gumrahdı…
- Həbib, nigaran qalma, gəlib çatdım, bağdayam…
- Lap yaxşı…
Əhməd arifdi, o saat şəkləndi:
- Nolub? Səsin birtəhər gəlir…
- Rüstəm rəhmətə getdi…
Əhməd qulaqlarına inanmadı:
- Hansı Rüstəm?
- Əmim oğlu…
- Elə şey olmaz!..
- Oldu…- qəhər Həbib müəllimi boğdu.
Əhməd dərindən köksünü ötürdü.
- Allah rəhmət eləsin…
Həbib müəllim güclə:
- Ölənlərin behiştlik…- deyib telefonun dəstəyini arvadına verdi.

* * *

Demə, rəhmətlik Rüstəmin ürəyi şıltaqlıq eləyirmiş, bu başıbatmış da elə hey gileylənirmiş ki, mənə soyuq olub, kürəyim quruyub, sinəm yanır. Vaxtında özünü düz-əməlli bir həkimə də göstərməyib. Elə biz gedən kimi arvadı bankaları küpəyib yazığın kürəyinə. Rüstəm də elə kürəyində banka canını tapşırıb. Arvad da tez bizə zəng eləyib, qonum-qonşuları haraylayıb. Amma nə faydası? Ölən öldü, torba doldu. Ondan sonra istəyirsən külli-aləmi köməyə çağır. Bizləri canımıza baxmamaq, canımızın qədrini bilməmək, sağlamlığımızın qeydinə qalmamaq öldürür. Sonra da and-aman eləyirik ki, yazı belə gəldi, əcəl belə getdi, taledən qaçmaq müşküldü. Heç kəs mərdi-mərdanə demir ki, elə bizim özümüzdə də az yoxdu. Hərə bir dərdlə gedir, Əzrayılın adı bədnamdı. Gərək Əzrayıl yazıq qapını döyəndə, heç olmasa gözlükdən baxıb başına çarə qılasan. Yoxsa Allahdan buyruq, ağzıma quyruq deməklə, harda qırılar-qırılsın düşüncəsiylə elə birbaşa Əzrayılın qucağına düşmək mümkündü. Ayrı yerə yox! İstədiyin yar idi, yetirdi pərvərdigar! Yarın da soyuq məzar, boz torpaq… Boz və üzü bərk torpaq… Torpağın üzü bərk olmasaydı Həbib kişi Rüstəmin ölümünü sakitcə Əhmədlə götür-qoy eləyə bilməzdi. Nədən ölüb, necə ölüb, niyə ölüb? Əsas ölümü qəbul eləmək, ona inanmaq və növbəti dəfə ölümə uduzmaqdı… Sonrası lap rahat keçəcəkdi, get-gedə daha da asanlaşacaqdı…
Daş olsaydım əriyərdim, torpaq idim, dayandım… Bəzən insan ürəyi də üzüboz torpağa bənzəyir…


* * *

Rüstəmin yeddisi təzəcə çıxmışdı ki, Həbib müəllim yenə həmin yuxunu gördü. Elə şablon kimi, tamamilə həmən təkrardı. Bircə «qəhrəman» fərqliydi. «İki gündən sonra baldızın rəhmətə gedəcək. Sağ əlini onun sol çiyninə qoysan, baldızına möhlət veriləcək»…
Yuxudan oyananda əhvalı pozulsa da, əvvəlki süstlükdən, narahatlıqdan əsər-əlamət yox idi. Öyrəncəli olmuşdu deyəsən. Ancaq qəfil ağlına gələn fikirdən əti ürpəndi, tükləri biz-biz oldu. “İlahi, birdən belə yuxunu lap yaxınlarım haqqında görsəm, neylərəm?”... Tez də beynindəki sualın cavabını tapdı. «Özümü öldürərəm yəqin»… Düzdü, yuxuda gördükləri də yad deyildi, həmin adamların itkisi Həbib müəllimi yandırırdı, ağrıdırdı. Ən çox ona görə ki, həmin ölümlərdə özünü günahkar sayırdı. Amma yaxşı deyiblər ki, qardaş getdi yanımdan, övlad getdi canımdan… Bacanaq, əmoğlu, baldız… Get-gedə dairə daralırdı.
- Niyə bikefsən, ay kişi? –qarı çay süfrəsi arxasında qocanı diqqətlə süzüb soruşdu. – Nə olub yenə?
Həbib kişi dərindən köksünü ötürdü:
- Belə getsə, qohum-əqrabamız qırılıb qurtaracaq.
- Uy, iraq olsun… Ağzını xeyirliyə aç, ay kişi…
- Day xeyirdən keçib, arvad…
- Sən Allah, özünü üzmə, gələn – getməlidi, ölənnən ölmək olmaz…
Qoca söhbəti dəyişdi:
- Bacın nə təhərdi?
Qarı şəkləndi:
- Nə olub ki?
- Heç… Elə-belə soruşuram…
- Dünən zəng vurmuşdum…
- Necəydi?
- Babat… - arvad ərinin üzünə baxdı. – Sözlü adama oxşayırsan… Nə isə olub?
Həbib kişi baxışlarını qaçırıb gülümsündü:
- Nə ola bilər axı?.. Sözgəlişi soruşdum…- qısaca ara verdi. – Bu gecə bacını yuxuda görmüşəm…

* * *

Yaxşı ki, baldızı rəhmətə gedəndə arvadı yuxu söhbətinə qayıtmadı, unutduğundanmı, başını itirdiyindənmi, hər nəydisə olub-keçənləri açıb-ağartmadı. Arvadı elə cavanlıqdan yola gedən, odun üstünə su tökəndi. Qanqaraçılığı, yerli-yersiz dava-şavanı, dedi-qodunu xoşlamazdı. Bir sözlə, Həbib müəllim arvad yox, doşab almışdı və həmin doşab bal çıxmışdı. Bir də ki, indi arvad köhnə palan içi eşəcək halda deyildi, yarası dərindi. Rüstəmin ölümü ona bir elə təsir eləməmişdi. Düzü-düzünə də beləydi, üstünü vurdun, vurmadın hər şey göz qabağında idi. Rüstəm kim idi? Ərinin əmisi oğlu. Çaydan keçəndə dal-dala dəymə məsələsi. Rüstəm ona yeganə bacısından yaxın ola bilməzdi. İtki də od-alov kimidi, nə qədər yaxın, doğmadısa, o qədər bərk yandırır. Allah uzaq eləsin, şər deməsən xeyir gəlməz, görək baldızının dalınca kimlər gələcəkdi. Daha doğrusu, kimlər gedəcəkdi…
Amma gözlədiyinin əksinə oldu, baldızının arxasınca elə baldızı gəldi. Ağ kəfəndə sir-sifəti, çöhrəsi də ölü rəngi kimi bəmbəyaz. Ağ saçları pırttaşıq və dağınıq. Baxışları da heç nə ifadə eləməyən, ölgün. Təkcə səsi diriydi, canlıydı, qətiyyətliydi. O səsin vahiməsindən, hirs-hikkəsindən Həbib kişi neçə gün özünə gələ bilmədi. Söz yox ki, yuxuda gördüyü baldızı idi, səs də onun səsi idi, amma o səs çox uzaqlardan axırdı, axarın qabağını gözəgörünməz qalın divar kəsmişdi. Bəlkə də divarın aralarında olması xeyirliyəydi. Çünki divarı aşan, divarı keçən səsin vahiməsi iliyinə işləmsişdisə, divar olmasaydı, yuxu görənin halı ağlasığmaz dərəcədə pisləşəcəkdi. Vahimədən yüz qat o yana! Doğru deyiblər ki, ən dərin yara söz yarasıdı, üstəgəl o dünyadan üzü bəri göndərilən ismarıc! Bəlkə də o divar elə dünyalar arasındakı səddi, sərhəddi… O sərhəddi, o səddi ayrı cür keçmək olmaz. Qılınc-qalxanın, topun-güllənin, gücün-qüvvənin keçə bilmədiyi maneəni, səddi söz dağıdarmış… Yuxudan ayılandan sonra da həmin səs qulağını cingildədirdi, beynindən təkrar-təkrar keçirdi. Xudaya, sözlər də, kəlmələr də canlanıb zabitəli ola bilərmiş. Ölünün, dünyasını dəyişənin bədəni, hissi, duyğusu səsinə hopmuşdu, səsində dirilmişdi, səsi canlanıb ətə-qana dolmuşdu. Səsin o cür diri, sözlərin, kəlmələrin o cür canlı çıxması üçün ölmək lazımmış…
«Məni niyə ölümdən qurtarmadın?» - bu kəlmələrdə zərrəcə xahiş-minnət, yalvarış yoxdu, əksinə amiranəlik və sonsuz hirs-hikkə vardı. Özü də həmin kəlmələr elə yuxudaca təkrar-təkrar səsləndi, səsləndikcə daşa-divara dəyib qayıdırmış kimi təkrar-təkrar əks-səda verdi. Amma ətrafda daş-divar nəydi, heç nə yoxdu, boşluqdu, gümüşü rəngli boşluq. Gümüşü boşluq…
Aralarındakı divarsa, gözəgörünməzdi. Bəlkə baldızının kəlmələri aralarındakı o gözəgörünməz boşluğa dəyib əks-səda verirdi? Həbib kişi heç nə aydınlaşdıra bilmirdi, heç nə ayrıd eləyə bilmirdi, ancaq anlaşılmaz heç nələrin içindən fəhmən nələrisə sezmək mümkün idi. İlk ağlına gələn Həbib müəllimin içini, varlığını elə tərpətdi, onu elə diksindirdi ki, kişi bir müddət hərəkətsiz elə oturduğu divandaca quruyub qaldı. Deyəsən, ölümdən qurtarma yuxuları onun özünü sınamaq üçünmüş, onun özünə bir imtahanmış. O, istəsəydi də, can atsaydı da, sağ əlini o dünyaya addımlayanların sol çiyninə qoya bilməzdi. Qoysaydı nə olacaqdı, nələr baş verəcəkdi, ayrı məsələdi. Amma qoya bilməzdi, vəssalam!.. Sağ əli quruyub yanına düşərdi, əlini Əzrayıl başının üstünü alanın çiyninə qoyan dəm özü o dünyalıq olardı, Əzrayıl onun özünü xirtdəkləyərdi. O sirr ki, Həbib kişiyə yarıqaranlıq da olsa açılmışdı, bunun özü mizan-tərəzinin pozulmasıydı, icazəsizdi, iznsizdi. İcrasısa nəzarətdəydi, müşküldü, qeyri-mümkündü. Çünki işdi-şayəd sağ əlini Əzrayıl boğazına sığal çəkənin sol çiyninə qoya bilsəydi, yarıqaranlıq sirlər də öz-özünə açılacaqdı. Adəm övladı üçün hələlik qadağan olunan sirlər… Hansı qüvvəsə tabunu yüngülcə laxlatmışdı. Ancaq ya dərinə getməyə gücü çatmamışdı, ya da vaxtından qabaq hərəkət elədiyini anlayıb geriləmişdi. Daha böyük qüvvələr ona göz ağartmışdılar. Ağır otur, batman gəl!
Bəlkə ardını da görəcəkdi, hələ çox qohum-qardaşı o dünyaya yola salacaqdı? Sonrakı yuxularda ayrı sirlərdən agah olacaqdı. Kim bilir… Lakin burası elə divanda əyləşib siqaret tüstülədə-tüstülədə dərin-dərin fikrə gedən qocaya gün kimi aydındı ki, gərək yuxunu danışmayasan. Yuxu yuxarılardan ayrı-ayrı bəndələrə göndərilən işartıdı. Onun açıqlanması məsləhət olsaydı, məxfi yollamazdılar. Ən azı insanın yaxınları da oyananda onun gördüyü yuxudan xəbər tutardılar. Yuxunu danışmaq adicə qonum-qonşunun, tanış-bilişin sirrini faş eləmək deyildi, yuxarıdan xəbər yollayanın göndərdiyini aləmə car çəkməkdi. O sirrin göndərənə aidiyyatı yox idi, göndərilənə dəxli, isti-soyuğu vardı. Yuxuda göndərilənlər bəndələr üçün bir sınaqdı. Görək bu adam heç olmasa öz sirrini saxlaya bilir, ya yox? Gördüyü və düz-əməlli baş çıxarmadığı vaqeəni külli-aləmə yayandan başqa nə gözləyəsən? Beləsinə niyə, nə səbəbə dərin sirlər açasan? Dayazda üzə bilməyənin, dərinlikdə nə azarı? Qoy elə hər şeydən xəbərsiz fırlansın, fırlansın, fırlansın… və ölüb getsin. Ta qədimlərdən zərgər dəqiqliyi ilə deyilib: «Yuxunu danışmazlar»... Həbib kişi də yuxusunu heç kəsə danışmamışdı, sirrini heç kəsə açmamışdı. Deməli, sınaqdan üzüağ çıxmışdı, hələ nələrsə göndərilə bilərdi ona, qapqaranlıq sirlər yüngülcə bəyazlaşardı və qaramtıl bəyazlıqda nələrisə ayrıd elyib özü ilə o dünyaya aparardı…
… Yuxular Adəm övladlarına ona görə gizli göndərilir ki, bizlər röyanı ona görə yoza bilmirik ki, göndərən bizim ağzıyırtıqlığımızdan agahdı. Bu səbəbdən yuxular anlaşılmaz kodlarla dolu olur. Yoxsa yuxu, röya, vaqeə apaydın göndərilərdi, yuxuyozmaya-filana ehtiyac qalmazdı…
Həbib də dözə bilməyib yuxularını mənə danışdı və üç gündən sonra rəhmətə getdi. O gündən səksəkəli yatıram, elə bilirəm onu yuxuda görəcəm. Amma hələ ki, yuxuma girmir. Bəlkə də buna lüzum görmür, çünki tezliklə özüm rəhmətliyin yanına gedəcəm.

2007